Desinfecterende handgel: hoe schadelijk is dat?

De Gezondheidsraad beschouwt ethanol als een genotoxisch carcinogeen en een reproductietoxische stof. Ethanol staat als kankerverwekkend op de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen. En ook als reproductietoxisch op de lijst van voor de voortplanting giftige stoffen. Ethanol kan ernstige ziekten veroorzaken. Voorbeelden zijn borstkanker, darmkanker en verminderde vruchtbaarheid. Ook kan het de ontwikkeling van een ongeboren kind beïnvloeden. Maar dit betekent niet dat iemand die in contact komt met de stof altijd deze ziekten krijgt. De kans daarop wordt wel groter naarmate iemand meer, vaker en een lange tijd ethanol binnenkrijgt. 

We weten allemaal dat desinfecterende handgels worden gebruikt in de bestrijding van het coronavirus. Het gebruik ervan is dan ook toegenomen. Het is aannemelijk dat diverse groepen mensen tijdens de coronapandemie veel vaker in contact komen met ethanol bevattende handgel. Bijvoorbeeld werknemers in de zorg. Hebben zij bij frequent gebruik meer kans op de eerder genoemde gezondheidseffecten?   

Voor werknemers geldt een wettelijke grenswaarde om de kans op nadelige gezondheidseffecten zo laag mogelijk te houden. In de Nederlandse wet is vastgelegd dat werknemers maximaal 260 mg/m3 per dag in mogen ademen. De werkgever is verplicht ervoor te zorgen dat de blootstelling zover mogelijk onder die grens van 260 mg/m3 ligt. Omgerekend komt die blootstelling van 260 mg/m3 overeen met een interne blootstelling van 1560 mg ethanol per dag. Het RIVM heeft in dit advies berekend bij welke mate van gebruik van ethanol bevattende handgel deze hoeveelheid wordt bereikt. 

Voor de risicobeoordeling is er van uit gegaan dat handgel 83,7 procent ethanol bevat en dat er per keer 3 milliliter op de handen wordt gedaan. Over hoe vaak tijdens deze pandemie de werknemers handgel met ehtanol gebruiken, zijn geen betrouwbare gegevens beschikbaar. In dit onderzoek ging RIVM uit van verschillend gebruik gedurende één, twee of 40 jaar. 

De huid is de belangrijkste manier waarop we ethanol uit handgel binnen krijgen. We noemen dit dermale blootstelling. Maar niet alle ethanol in de gebruikte handgel wordt opgenomen door de huid. Onderzoek laat zien dat 2 procent van de ethanol op de huid in het menselijk lichaam wordt opgenomen. 

Een gedeelte van de ethanol verdampt, waardoor het kan worden ingeademd. Dit noemen we de inhalatoire blootstelling. Hoeveel ethanol wordt ingeademd hangt onder andere af van de ruimte waar de blootstelling plaatsvindt en hoeveel ventilatie daar is. Van de ingeademde hoeveelheid ethanol wordt 60 procent door de menselijke longen opgenomen. We kunnen de totale hoeveelheid ethanol die in het lichaam komt berekenen door de dermale en inhalatoire blootstelling aan ethanol bij elkaar op te tellen. We noemen dit de interne blootstelling.

Het RIVM vergeleek de berekende interne blootstelling met de blootstelling, waarvan uit de wetenschappelijke literatuur bekend is dat er kans op gezondheidseffecten is. Uit de berekende blootstellingen blijkt dat de dermale blootstelling het meest bijdraagt aan de totale interne blootstelling (zo’n 80% van de totale blootstelling bij volwassenen). Na gebruik van 3 mL ethanol bevattende handgel is de totale geschatte interne blootstelling bij een basisschoolleerling 47 mg en bij een volwassene 49 mg. Uitgaande van de genoemde aannames zal de interne blootstelling lineair toenemen bij frequenter gebruik. 

Wanneer consumenten meerdere keren per dag gedurende één of twee jaar ethanol bevattende handgel gebruiken, hebben zij geen extra kans op darmkanker. Volwassenen hebben ook geen extra kans op verminderde vruchtbaarheid of nadelige effecten op de ontwikkeling van een nog ongeboren kind. Er is wel een iets grotere kans op borstkanker. Bijvoorbeeld: vrouwen die geen handgel gebruiken hebben een kans van ongeveer 143.000 op 1.000.000 op borstkanker. Voor vrouwen die gedurende 1 jaar elke dag 10 keer handgel gebruiken is die kans 143.006 op 1.000.000.

Maar hoe zit dat met werknemers? Stel, een volwassen werknemers gebruikt meerdere keren per dag gedurende één of twee jaar handgel met ethanol . Hij heeft dan geen extra kans op verminderde vruchtbaarheid. Ook niet op nadelige effecten op de ontwikkeling van een nog ongeboren kind, of op darmkanker. Wel is het aannemelijk dat werknemers uit specifieke beroepen vaker in contact komen met handgel dan consumenten. Daardoor hebben zij een hogere extra kans op borstkanker. Bijvoorbeeld een volwassen werknemer die een jaar lang 25 keer per werkdag 3 mL handgel met ethanol gebruikt, heeft een extra kans op borstkanker van 15 op de 1.000.000. 

De (omgerekende) wettelijke grenswaarde voor werk gerelateerde blootstelling aan ethanol wordt bereikt wanneer een volwassen medewerker 32 keer per dag 3 mL ethanol bevattende handgel gebruikt. 

Bron: RIVM, Beoordeling van gezondheidsrisico’s bij gebruik van ethanol bevattende handgel, 2021